تعیین و سنجش مولفه های هویت ملی در شاهنامه فردوسی

هویّت ملّی، به معنای کیستی و چیستیِ یک ملّت، یکی از مهم ترین مسئله های جهان امروز و شناخت آن یکی از نیازهای مهم و اساسی، برای تکامل شخصیّت و هویّت هر ملّتی محسوب می گردد. چندگانگی هویّت های مختلف و طرح مسئله ی جهانی سازی از سوی کشورهای غربی، جهان را به سویِ یک دست شدن هویّت ها هدایت می کند و سرانجام نابودی هویّت ملّت ها را در پی خواهد داشت. ازاین رو، ایرانیان با سه نوع هویّت ملّی ایران باستانی، اسلامی و مدرن، بیش از هر زمانی در جست-وجوی تعریف و نوسازی هویّت ملّی خویش هستند. ادبیّات هر کشور، آیینه ی تمام نمای اوضاع و احوال فرهنگی و اجتماعی آن کشور، در اعصار مختلف، برای شناخت مسائل جاری و آراء و اندیشه-های مطرح آن دوره، یکی از منابع دست اوّل محسوب می شود. یکی از موضوعاتی که به خوبی در ادبیّات فارسی بازتاب یافته است، موضوع هویّت ملّی ایرانی است. اهمیّت زبان و ادبیّات فارسی، در سرنوشت مردم ایران و در وحدت و تکوین هویّت ملّی آنان، بیش از اهمیّت زبان و ادبیّات در دیگر فرهنگ ها بوده است. شاعران و سخن سرایان نامی ایران، رسالت خطیر هویّت سازی ایرانی و انتقال آن به نسل های بعد را در حوزه های گوناگون به خوبی انجام داده اند. در این میان، بهترین نوع ادبی که ویژگی های هویّت ملّی ایرانی را به بهترین شکل بیان کرده است، نوع ادبی حماسه است. شاهنامه به عنوان قله ی بلند ادبیّات حماسی در ایران و جهان، آیینه ای درخشان است که در بازتولید هویّت ملّی ایرانیان، نقشی بسیار مهم ایفا کرده و هویّت ملّی ایرانی را به صورت تمام رخ به نمایش گذاشته و با کمال افتخار از آن دفاع کرده است. در رساله ی حاضر، با تکیه بر شاهنامه ی فردوسی، تلاش شده، با استفاده از شیوه ی تجزیه و تحلیل کیفی و با استفاده از روش تجزیه و تحلیلِ استدلال استقرایی، مولفه-های هویّت ملّی مورد بررسی قرار گیرند و ضمن روشن کردن بحث در چارچوب نظری و مفهومی، به بررسی وجوه مختلف تأثیرگذاری شاهنامه بر هویّت ملّی ایرانیان پرداخته شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که شاهنامه به عنوان پرچم برافراشته ی کیستی و هویّت ملّی ایرانیان، موفّق شده، هویّتی از ایرانیان را معرّفی کند که در برگیرنده ی همه ی جنبه های تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی، ملّی، جغرافیایی، زبانی، قومی و اجتماعی ایران و مردمانی است که در آن زندگی می کرده و می کنند. بنابراین، می توان گفت؛ شاهنامه در طول تاریخ، زبان گویای هویّت ملّی و همه جانبه ی ایرانیان بوده است. واژگان کلیدی: هویّت، هویّت ملّی، مولفه های هویّت ملّی، ادبیّات فارسی، شاهنامه ی فردوسی.